Logotherapie, wat is dat nu weer?

Willem Stoelwinder
Logotherapeut, existentieel analyst

Ik hoor mijn partner aan de andere kamer mij roepen, en ze zegt: ‘is dit iets voor jou, je zoekt al zo lang naar iets wat je echt aanspreekt”. Half geïnteresseerd vraag ik ‘wat is dat dan?’. Logotherapie en Existentiële Analyse. “Dat klinkt interessant” zeg ik. Al langere tijd richt ik me in onze praktijk op de existentiële kant van de mens, blijf dan een beetje hangen in de existentiefilosofie.

Na wat heen en weer gemail, en een ‘intakegesprek’ met het opleidingsinstituut, wordt ik alleen maar enthousiaster. Ik begin aan de opleiding Logotherapeut, existentiële analyse kortweg LEA. Helaas is de opleiding in Nederland een doodlopende weg. Als compensatie wordt me een opleiding in Karlsruhe in Duitsland aangeboden, in het Duits. Samen met studie genoot en vriend Henning ga ik de uitdaging aan. Inmiddels ben ik officieel Logotherapeut Existentiële Analyse, – Business Coach, – Logogerontologie en Familie en Pedagogie.

Waar filosofie en therapie elkaar ontmoet

Logotherapie – vormgegeven door Viktor Frankl – is niet een therapie van modellen en methoden, het is meer een mix van filosofie en … therapie? De logotherapie vindt zijn fundament in de ideeën van Max Scheler en Nicolai Hartmann en ook Schopenhauer doet mee. Overeenkomsten zien we tussen Frankl en Karl Jaspers en gelukkig ook verschillen, anders hadden we Jaspers gewoon kunnen volgen. Waarbij volgen niet direct het goede woord is.

Logotherapie uitleggen in een kort A4tje gaat me niet lukken, daarmee zou ik veel te kort doen aan de Logotherapie. Waarbij ik me bewust ben dat ik van een proces – Logotherapie – middels nominalisatie een persoon maak. Maar het blijft een proces. Het is niets tot dat het door een mens tot leven wordt gebracht.

Ik vang aan met een korte introductie, en met de tijd en onderwerps-gewijs neem ik de lezer en/of luisteraar verder mee. Waarbij opgemerkt, mochten er geen lezers en/of luisteraars zijn, ik toch gewoon blijf schrijven/inspreken en dan wordt het een reis alleen.

Wat is dan Logotherapie?

Logo van Logos – daarvan zegt de van Dale: De eenvoudigste betekenis is: ‘woord’ – dat is de betekenis die in logopedie gebruikt wordt. Vrij vertaalt zou je logopedie pedagogiek van het gesproken woord kunnen noemen. Daarmee ook meteen gezegd dat Logotherapie niets te maken heeft met Logopedie.
De meer complexe betekenis is dan: ‘immanente goddelijke rede’. Dit zou meer passen bij Logotherapie, waarbij goddelijke verwisseld kan/mag worden met de Geistige Person. De immanent geistige rede. Wat immanent dan is? Daar kom ik in een later hoofdstuk op terug. Ik begrijp ook dat er lezers zijn die na het woord ‘goddelijke’ het lezen willen staken – mijn advies DOE HET NIET!

Therapie kort gezegd: een aanpak die leidt tot genezen. Dit zou dan suggereren dat je ziek moet zijn om naar een logotherapeut te gaan. Dat is niet het geval. Waarbij we ons zelf af kunnen vragen of veel dingen die in onze gedachtewereld, onze zielewereld wel betiteld moeten worden als ziekte, ik zelf denk van niet.

Logotherapie is filosofisch georiënteerd en gestructureerd en dat merk je terug in de aanpak Logotherapie gaat vooral over levensvragen, en alle situaties die maken dat je die vragen niet kunt beantwoorden en daardoor je niet meer fijn voelt. Psychiaters hebben daar een reductionistische classificatie systeem voor gemaakt in de vorm van een DSM IV of V. Binnen de logotherapie houden we niet van Reducties, althans niet wat mensen betreft, in de keuken is het precies het tegenovergestelde.

Viktor Frankl?

Wie was dan die Viktor Frankl? Een Neuroloog/Psychiater in Wenen, die al op jonge leeftijd zich afvroeg wat belangrijk in het leven was. Als je de filmpjes op YouTube van hem kijkt, een gedreven man, een doener, iemand met een duidelijke boodschap. Kritiek op de mens Frankl lees je vooral over zijn werk als Psychiater, hij deed dingen die psychiaters in die tijd deden, en overigens soms nog doen. Daar kun je wat van vinden, mij interesseert het verder niet en daarmee is het ook zinloos om met mij daarover een discussie te starten.

Kritiek op zijn Logotherapie? Uiteraard, dat is ook zo’n beetje het bestaansrecht van een groot deel van (academisch) Nederland, we vinden ons bestaan in het bekritiseren van iets. Ook niet bijster interessant. Van alles wat we afwijzen leren we niets. Werkt Logotherapie? Bij de Logotherapeut die de aanpak zich goed eigen gemaakt heeft, werkt het uitstekend.

Wanneer je over, in dit geval Logotherapie schrijft, hoop je jezelf nog meer te verrijken door een duik te nemen in de diepe afgronden van de LEA-literatuur, om uiteindelijk te beseffen dat de verdieping van die diepte nogal tegenvalt. Uiteindelijk ontdek je dat we de diepte in Frankl zelf en in zijn boeken vinden. En niet bij de zogenaamde tweede generatie. Het is ook jammer dat de meeste boeken van Frankl niet vertaald zijn naar het Nederlands, of Engels.

De zin van het bestaan

Bekendste boekje van Frankl is ‘the Search for Meaning’, in Nederland bekend als: ‘De zin van het Bestaan’. Het gaat over de periode dat Frankl in concentratiekampen heeft gezeten, en de essentie is vooral instellingswaarde en het ervaren van zin, ook in erbarmelijke toestanden. Regelmatig lees je dat het boekje het leven van mensen heeft verandert, maar dat is natuurlijk flauwekul. Het is een boekje, je moet het zelfs zelf openen om er in te kunnen lezen. De mensen veranderden natuurlijk zelf hun leven, maar durven dat nog niet goed toe te geven en leggen de verantwoordelijkheid nog bij een boekje. Over zelfactualisatie gesproken!

Waar onderscheid Logotherapie zich ten opzichte van de andere grote stromingen in, naast dat het een waarde georiënteerde aanpak is, gericht op zinvinding – die overigens niet gezocht moet worden, is het vooral een aanpak die een enorme eerlijkheid naar jezelf vraagt, bijna bij het botte af. Dat is ook precies de reden dat Logotherapie geen denkbeeldige vriendjes kent zoals, Ego, schaduw persona e.d. waar je je achter kunt verschuilen.